NET ZOALS VISSEN NIET IN BOKALEN HOREN, EN VOGELS NIET IN EEN KOOI

Op weg naar het werk hoorde ik hoe het schepencollege met de gemeentescholen in Elsene afgesproken had om geen schoolreizen meer te plannen naar dierentuinen of andere plaatsen waar wilde dieren gevangen gehouden worden, wegens weinig of geen pedagogische waarde.
Meteen moest ik denken aan het bezoek dat wijzelf, ondertussen alweer vele jaren geleden, in het gezelschap van vrienden aan de zoo van Antwerpen brachten.
Het was de eerste keer als volwassene, sinds vader en moeder na een bezoek aan een dierenpark de afspraak hadden gemaakt nooit nog naar zo’n vreselijke plaats te gaan. De lusteloze leeuwen, de afgestompte olifanten, de onverschillige giraffen, de gek wordende chimpansees of die apathisch in een hoekje zittende gorilla – best wel spectaculair allemaal, maar in de auto op weg naar huis waren we het erover eens dat het verschrikkelijk was om deze dieren zo te zien.
Maar de Antwerpse zoo was nu, zoveel jaren later, ter sprake gekomen als mogelijke bestemming voor een uitstap met onze vriendenkring, en naar verluidt was de instelling ondertussen dankzij enkele radicale ingrepen een stuk groter en beter aangepast aan de noden van haar bewoners.

De uitgelaten sfeer waarmee we ter plaatse kwamen, temperde snel eenmaal we ontdekten dat er eigenlijk helemaal niets veranderd was. Inderdaad, de dierenverblijven waren iets groter nu maar de dieren zelf leken nog net zo getraumatiseerd als destijds. Niet verwonderlijk als je weet dat veel van deze dieren in hun natuurlijke habitat een territorium bestrijken dat vele honderden keren groter is. Gelukkig heeft Antwerpen naast de zoo ook nog veel anders te bieden, en we maakten ons snel uit de voeten. Later las ik ook nog hoe sommige, intelligentere soorten in gevangenschap soms maar half zo oud worden als in de vrije natuur. Maar dan nog, besefte ik, is het mogelijk dat de gorilla die zwaarmoedig naar me zat te kijken, me misschien – vanuit hetzelfde perspectief – zoveel jaren eerder al eens had gezien.

‘s Avonds, onderweg naar huis, was de kwestie nog steeds op het nieuws. Ondertussen hadden veel ouders boos gereageerd omdat hun kinderen niet meer naar de dierentuin mochten en een verbaasde Ilse Segers, de woordvoerster van ZOO Antwerpen, nodigde het gemeentebestuur van Elsene uit om zo’n dierenpark ‘eens te beleven’. Het spreekt vanzelf dat de zoo de beslissing niet kon smaken; twee jaar geleden vierde de dierentuin zijn 175ste verjaardag, en zette de afgelopen jaren zwaar in op modernisering en renovatie.

Ondanks de verbazing en het onbegrip die de beslissing van het schepencollege van Elsene in ons landje teweegbracht, worden dierentuinen en andere parken waar wilde dieren in gevangenschap gehouden leven vandaag nochtans wereldwijd in vraag gesteld. Wat we dankzij onze huisdieren allemaal allang weten, namelijk dat de grens tussen mens en dier eigenlijk helemaal niet zo groot is als we voor onze gemoedsrust graag zouden willen, wordt nu dankzij wetenschappers zoals Frans De Waal of Norbert Sachser steeds vaker gestaafd met bewijzen. Dieren kunnen denken, kennen emoties en hebben gevoelens.
Almaar meer mensen beseffen dat we geen excuus meer hebben waardoor onze omgang met dieren snel verandert. Zo mogen circussen in steeds meer landen geen wilde dieren meer inzetten, kiest een snel toenemend aantal mensen voor plantaardige alternatieven in plaats van vlees, en is de vleesconsumptie van de Belg de afgelopen tien jaar bijna met 9% gedaald.

Misschien kan de Antwerpse zoo leren uit het verleden? Tijdens de eerste wereldoorlog werden de wilde dieren er, uit vrees dat ze zouden ontsnappen, afgeschoten, en de herkauwers geslacht wegens de hoge hongersnood in Antwerpen. Het faillissement dreigde en het bestuur besloot om de feestzaal om te toveren tot een bioscoop: Cine Zoologie. Dankzij herbronning en innovatie wist men de crisis te overleven.
Vandaag is het mogelijk, dankzij het inzetten van digitale technologie zoals Augmented Reality (een momenteel opgang makende technologie die de realiteit en de virtuele wereld met elkaar verbindt, zie bijvoorbeeld LightAnimal), om soorten in hun natuurlijke habitat tot leven te wekken waarbij de bezoeker een betrokkenheid ervaart die in de dierenparken van vandaag zelfs onmogelijk is. Ondertussen kunnen natuurparken ter plaatse ondersteund worden met beschermingsprogramma’s, en kan men dieper inzomen op onze inheemse soorten waarbij een groter milieubewustzijn wordt gevoed.

Het lijkt misschien vergezocht, een dierentuin zonder wilde dieren, maar het is maar hoe je het bekijkt. Want tijdens Expo ’58 in Brussel leek er ook nog niets verkeerd met het Congolees paviljoen met ‘levende mensen’, integendeel, het was de meest succesvolle attractie.
Dus, net zoals vissen niet in bokalen horen, vogels niet in een kooi, en mensen niet in een paviljoen, horen wilde dieren niet te leven in gevangenschap.