Ze zijn zeldzaam, de boeken die je met tegenzin opzij legt en waarvan ieder ogenblik dat je aan lezen kunt besteden, je hart doet opspringen van vreugde. 'Aan mijn voormalig vaderland' van Michaël Zeeman (1958-2009) is zo'n boek. Het bevat een selectie essays en kritieken die Zeeman voor de Volkskrant schreef. De dichter/schrijver, criticus, journalist, toneelrecensent en televisiemaker wist - of het nu een boek, een museumbezoek, een historische plaats op aarde of het oeuvre van een of andere obscure schilder betrof - altijd weer op smakelijke, heldere, slinkse wijze de sluier op te lichten, de essentie te raken of het dieperliggende geheim aan zijn onderwerp te ontfutselen.
Het wat ziekelijke domineezoontje dat opgroeide op het Nederlandse eiland Marken bleek algauw het slimste jongetje van de klas. Altijd zat hij met zijn neus in de boeken. Aangemoedigd door zijn vader legde hij een bibliotheek aan die zo snel uitbreidde dat hij in zijn jongenskamer nauwelijks nog z'n bed inkon. Soms liet hij zijn slaap om te lezen. Hij groeide uit tot een literaire duizendpoot die als criticus geen blad voor de mond nam, bevlogen stukken schreef over literatuur, beeldende kunst, muziek en poëzie, graag filosofeerde, gefascineerd door de geschiedenis waadde, debatteerde over politiek en een grote interesse vertoonde voor natuurwetenschappen.
Er is in de loop der tijd veel over Zeeman gezegd en geschreven. Door zijn genialiteit werd hij vaak 'misbegrepen' en in de omgang maakte hij een onaangepaste indruk. Zijn ruzies met andere schrijvers en schrijversgenootschappen zijn legendarisch, en zijn scheldbrieven hilarisch. Nu is dat allemaal verleden tijd, en in dat licht kun je zijn werk opnieuw (her)lezen - nu het kleine over en heen gekakel verstomd, en de reusachtige stormen in een glas water van geen belang meer zijn.
De door Maarten Asscher, Maarten Doorman en Willem Otterspeer geselecteerde en hier opgenomen stukken, meestal slechts enkele bladzijden lang, zijn allemaal geschreven tussen 1990 en 2009. Ze bieden de lezer telkens weer een ontsnapping aan het alledaagse en bevatten een verbluffende rijkdom aan informatie die we in dit vluchtige digitale tijdperk niet meer gewoon zijn. Telkens weer meeslepend geschreven, neemt Zeeman je bij de hand, en maakt hij elk cultureel verschijnsel tot een groots avontuur.
Hij doet ons reizen naar de Noord-Italiaanse stad Ferrara van schrijver Giorgo Bassani, verheldert een en ander betreffende schier onbegrijpelijke filosofische kwesties en leert ons iets over de bedrieglijke eenvoud omtrent de gedichten van Lars Gustafsson. Hij leidt ons rond op de zolder van Anselm Kiefer, brengt vergeten genieën op een hartstochtelijke manier opnieuw tot leven en probeert te achterhalen wat hen voortbewoog. Hij bestudeert zijn onderwerp grondig, komt zo vaak tot nieuwe, verrassende inzichten en laat ons delen in wat hem beroert en ontroert.
Bondig, to the point. Leerrijk, spannend, helder en speels. Op wonderlijke wijze weet hij je te besmetten met het voornemen een boek eerstdaags te lezen, en laat hij je een kunstenaar ontdekken of stuurt hij je reisplannen in de war. Voor de lezers van de Volkskrant kwam de klap vorig jaar; nu kan ook de rest van literatuurminnend Vlaanderen en Nederland kennismaken met het werk van Zeeman en de leegte die hij met zijn vroege overlijden achterlaat. We kunnen alleen maar dankbaar zijn voor zo'n geschenk. Een boek om te lezen en te herlezen.
Foto: Vincent Mentzel Rino Feys © Cutting Edge
Geen opmerkingen:
Een reactie posten